تشنه تر از همیشه: خراسان جنوبی باز هم از لیست خط خورد!

هفته گذشته خبری منتشر شد مبنی بر ناراحتی و دلخوری مسوولین استانی از حذف نام استان خراسان جنوبی از لیست 17 استان دارای اولویت در طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس. البته باید به این عزیزان حق داد. تاکنون تمامی امیدها و راه کارها به همین انتقال آب از خلیج فارس ودریای عمان به این استان مظلوم ختم می شد. پای صحبت هر مدیر و تصمیم گیر امور مربوط به آب که می نشستی در نهایت تو را با این نتیجه گیری قانع می کرد که تنها راه ممکن برای نجات استان خراسان جنوبی از بحران خشکسالی و کمبود آب، همین آبی است که قرار بود از فرسنگ ها آن طرف تر به این استان تشنه برسد، و حال گویا با این اتفاق، باید به دنبال کلیشه دیگری برای حل بحران آب در منطقه و استان باشند. اینکه اصل پروژه انتقال آب از خلیج فارس به مناطق مرکزی ایران، قابل انجام است یا نه، در داخل کشور مخالفان و موافقان زیادی دارد که در این نوشتار قصد پرداختن به این موضوع را نداریم. هم مخالفان و هم موافقان این طرح دلایل خاص خود را دارند و هر دو گروه هم ادعای درستی و برحقی دلایلشان را دارند که نیاز به نوشتاری مفصل در نقد مخالفت ها و موافقت ها با این طرح ملی انتقال آب می باشد.

از انصاف به دور است اگرخود را در غم و نگرانی این مسوولان و مدیران عزیز استانمان از حذف نام استان خراسان جنوبی از لیست استانهای دارای اولویت در طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس شریک ندانیم. اما از سوی دیگر به مسوولین و مدیران کشوری هم حق بدهیم که به آسانی و بدون کوچکترین تردیدی (امیدوارم این تصور اشتباه باشد!) نام استان خراسان جنوبی را از این لیست حذف نمایند. شاید به طور خلاصه بتوان دلیل این اقدام و نیز موارد مشابه را به صورت زیر جمع بندی نمود:

1- استان خراسان جنوبی در طول 17 سال گذشته دچار بحران آب و خشکسالی وکم آبی بوده است. شاید آنچه این بحران را در این منطقه در چشم مسوولان عزیز کشورمان، بی اهمیت جلوه داده است، نبود سمبل (نماد) بیرونی و یا علائم ملموسی برای درک این بحران می باشد. اگر به فرض استان خراسان جنوبی، دریاچه ای می داشت مانند دریاچه ارومیه و یا رودی می داشت مانند زاینده رود، مطمئنا اثرات خشکسالی بهتر خود را به رخ مسوولان می کشید و ناگزیر پاسخی را از سوی آنان طلب می کرد. ای کاش درک این موضوع در تصمیماتی که برای این منطقه گرفته می شود، بهتر خود را نشان می داد که آنچه بر سر منابع آب استان خراسان جنوبی، چه اندک آب موجود سطحی و چه آبهای زیرزمینی، در طی این سالیان آمده است، کمتر از بحران های پرسر و صدای دریاچه ارومیه وزاینده رود و امثالهم نبوده و نیست.

2- مانند بسیاری از مسائل در داخل کشور، بحران آب و خشکسالی در استان خراسان جنوبی (و به طور کلی در منطقه شرق و جنوب شرق کشور) و راه حل های ارائه شده برای آن، پیوند محکمی با سیاست و سیاسی کاری دارد. شاید اگر شهر بیرجند و یا استان خراسان جنوبی، هم نمایندگان و مدیرانی می داشت که اندکی اهل سیاسی کاری و یا سیاست بازی (مطمئنا به معنای خوب آن!) بودند، چه بسا سرنوشت این استان به گونه دیگری رقم می خورد. نمونه بارز این موضوع هم نحوه اختصاص بودجه ها و اعتبارات در زمینه حل بحران ها و یا حتی پرداخت خسارات حوادث طبیعی می باشد.

3- تقریبا همگان بر این موضوع توافق دارند که ایران در کنار صادرات نفت خام ( که ثروتی طبیعی است)، یکی از صادرکنندگان عمده نخبگان و نیروهای متخصص به خارج از کشور است. اینکه این پدیده چه پیامدهای اقتصادی و فرهنگی سنگین و نامطلوبی برای کشور دارد، در جای خود قابل بحث است که از حوصله این نوشتار خارج است. در مقیاس کوچکتر، شاید بتوان خراسان جنوبی (و بخصوص بیرجند) را هم صادر کننده نمونه کشور در صادرت نخبگان و نیروهای متخصص بومی اش به خارج از استان و خارج از کشور (نه فقط از بعد فیزیکی و مکانی، بلکه در بعد حفظ ارتباط و وابستگی) دانست. هر چند معمولا نبود امکانات و فضای بسته به عنوان دلایل اصلی برای این پدیده مطرح می شوند، اما مطمئنا عوامل مهم دیگری چون تنگ نظری های موجود در بدنه روشنفکران و مدیران استان، عدم حمایت و دلسوزی کارگشا از سوی مدیران در راستای حل مشکلات نخبگان وعدم برخوردها و رفتارهای حرفه ای با نخبگان و متخصصان و سایر دلایل مشابه، در این پدیده نقش دارند. هدف از این مقدمه رسیدن به این نتیجه گیری بود که توسعه و ترقی استانها و مناطقی مانند خراسان جنوبی (با توجه به مشکلات عدیده ای که در این منطقه وجود دارد) جز با دلسوزی و تلاش صادقانه و همت نخبگان و متخصصان (بومی) آن ممکن نبوده و نخواهد بود. در خصوص بحران آب و خشکسالی، متاسفانه خلاء بزرگی از این ناحیه در استان مشاهده می شود که بد نیست اگرمسوولان و مدیران استانی امیدی برای رهایی از وضع موجود دارند، (اندک!) تغییری در مواضع خود در این زمینه ایجاد نمایند.

4- به گفته مسوول عزیزی، باید به خراسان جنوبی با دید امنیتی نگاه کرد و نه دید اقتصادی. اما آنچه تاکنون شاهد آن بوده ایم متاسفانه نه دید اقتصادی و نه دید امنیتی به استان بوده است. گویا این استان در حکم منطقه فراموش شده ای در نگاه مدیران بلند مرتبه کشور باشد. از بعد اقتصادی، وضعیت اقتصادی و معیشت مردمان این منطقه، خود گویای فقدان نگاه مناسب اقتصادی به این استان است. از بعد امنیتی هم اگر چنین دیدگاهی در مدیران ایجاد شده بود، باید تغییرات محسوسی در اعتبارات و بودجه های توسعه استان مشاهده می شد(همان طور که در بسیاری از مناطق کشور صرفا با برچسب امنیتی و ملی اعتبارات کلانی را جذب منطقه کرده اند)که متاسفانه تاکنون چنین تغییراتی را احساس نکرده ایم. مطمئنا حل بحران های موجود در استان (از قبیل خشکسالی و تبعات آن مانند مهاجرت های گسترده وکنترل نشده) نیازمند اعتبارات قابل توجه جهت عملیاتی کردن برنامه های مدون و واقع گرایانه می باشد که متاسفانه بر اساس عملکرد گذشته مدیران استانی چنین بر می آید که استان خراسان جنوبی در این راستا چندان موفق عمل نکرده است.

5- مثل معروفی است (مادر ندهد شیر به فرزند خموش) با این مضمون که " تا نوزاد گریه نکند، مادر به او شیر نخواهد داد". حال تصور کنید مادر این نوزاد مشغله های بسیار زیادی داشته باشد. نتیجه این مشغله های مادر این خواهد بود که تا بچه تا سرحد مرگ گریه و فریاد نکند از طرف مادر چیزی دریافت نخواهد کرد( مقایسه کنید شرایط دریاچه ارومیه و بودجه ها و اعتبارات میلیاردی برای احیاء آن را با دریاچه هامون در سیستان و بلوچستان که با وجود مشابهت بحران یکی در کجا و دیگری در کجا قرار گرفته اند!). دولتمردان و مدیران کشور این روزها درگیر مسائل بسیار زیادی هستند (از بحران خشکسالی گرفته تا سایر بحران های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امثالهم) که عملا فرصتی را برای پرداختن به مشکلات مناطق محرومی مانند خراسان جنوبی باقی نمی گذارد. انتظار نداشته باشیم این مادر پرمشغله، از چشمان معصوم و گریه فروخورده ما، دردهای منطقه را درک کند و مرهمی بر زخم های پیدا و پنهان منطقه بگذارد. مطمئن باشید تا فریادی نباشد برای اعلام این بحران و تبعات آن، اقدام قابل توجه و راهگشایی از سوی مدیران تصمیم گیر صورت نخواهد گرفت. هر چند شخصا اعتقادی به این سیستم متمرکز ندارم، اما در شرایط بحرانی فعلی و تنگنای وقت، باید برای حل مشکلات استان پیگیر و مطالبه گر باشیم.

دلایل و عوامل مهم و قابل توجه دیگری هم در شکل گیری شرایط کنونی و بحران آب و خشکسالی موجود در استان خراسان جنوبی سهیم بوده و هستند. مطمئنا شناخت و عوامل شکل گیری این بحران ها با توجه به شرایط منطقه، در ارائه و پیاده سازی راه حل ها و نجات استان از اثرات و تبعات تلخ این بحران ها، مفید خواهد بود. حال که استان خراسان جنوبی، قرار نیست از آب انتقال داده شده از خلیج فارس بهره مند شود، راه جایگزین برای حل بحران آب منطقه و استان که واقعا به حد نگران کننده ای رسیده است چیست!؟ شاید این موضوع تلنگری باشد برای اینکه بجای دلخوشی به قول و گفته مسوولین، به داشته های منطقه ( چه سرمایه های طبیعی و چه انسانی) اعتماد و تکیه کنیم. اگر بر مبنای داشته ها و پتانسیل ها و امکاناتی که داریم، به دنبال راه کار و راه حل برای بحران های منطقه باشیم، به مراتب قابل اطمینان تر از امید بستن به طرح ها و برنامه های تصمیم گیرانی خواهد بود که شاید غیر از اصفهان، تهران، کرمان و مشهد و سمنان جای دیگری را نمی شناسند! شاید اکنون بیش از هر زمان دیگری باید مسوولان و آنان که تعهدشان به این منطقه و مردمانش، خواب غفلت را از چشمانشان زدوده، ارزش زمان و لحظات را باید بدانند. شاید فردایی اگر باشد، خیلی دیر باشد برای حسرت خوردن.