بحران آب: لالایی شبانه یا موضوعی برای سرگرمی در شبکه های اجتماعی؟!

  مدتی است که گروههای مختلفی در فضای مجازی که عمدتا تلگرام-مبنا(یعنی گروههایی که در تلگرام تشکیل شده اند) هستند، با موضوعیت آب و بحران آب در منطقه و استان شکل گرفته است که تقریبا هدف عمده آنان بحث در خصوص مساله بحران آب و بعضا ارائه راهکار برای حل این بحران می باشد. هر چند که سیاست کلی تشکیل این گروهها چندان مشخص نیست (از آنجا که بعد از چند روز از تشکیل این گروهها، موضوع اصلی کاملا به حاشیه رانده می شود) و عمدتا مواردی که در آنها مطرح می شود بسیار متفرقه و دور از موضوع می باشند، اما شاید حداقل فایده آنها، این باشد که هر روز در خلال پیام ها و لطیفه هایی که در شبکه های اجتماعی دست به دست می گردند، مطالبی هم یافت می شود که به یادمان می آورد در چه شرایطی به سر می بریم. هر چند رغبت کمی برای خواندن و البته تفکر بر روی این گونه محتوا در بین اعضای گروههای مذکور وجو دارد و معمولا مظلوم ترین مطالب در این گونه شبکه ها هستند و حداکثر لطفی که شامل این مطالب خواهد شد یک علامت"لایک" و نهایتا فروارد (ارسال برای دیگران) فله ای آن در سایر گروهها خواهد بود، اما به هر حال می توان امیدوار بود که بحران آب خود را به صحنه زندگی روزمره ما کشانده است. گویا نقشی را که مدیران و مسئولان باید بازی می کردند، ااین شبکه های احتماعی مجازی انجام داده اند. علیرغم این موضوع، متاسفانه تغییر شایسته و بایسته ای در دیدگاه،  بینش و فهم ما از بحران آب ایجاد نشده است و هنوز عمده مردم مشکل آب را مشکل دولت می دانند و نه مشکل خودشان. قصد این نوشتار تحلیل رفتار شبکه های اجتماعی در این خصوص نیست، اما از آنجا که به نوعی امروزه بحران آب تقریبا با تمام ابعاد زندگی ما گره خورده است، لازم است تا برخی موارد به صورت شفاف تر بیان شوند. امید است تا کمی نسبت به محتوایی که حداقل پیرامون مباحث مرتبط با بحران آب در منطقه و استان در این گونه شبکه ها به صورت سرسام آوری منتشر می گردد، با تفکر بیشتری برخورد نماییم. شاید نکات زیر بتواند تلنگری برای ما باشد:

1- سوال این است که آیا تاکنون، از بستر این شبکه ها در خصوص موضوع بحران آب به درستی استفاده شده است یا نه؟ آیا اصلا این گونه فضاها چنین قابلیتی دارند؟! بحران آب موضوع ساده ای نیست که بتوان صرفا در چند خط که به صورت متن در یک گروه ارسال می شود (به عنوان یک قانون نانوشته در این گونه شبکه ها، ناچارید برای اینکه حداقل چند نفر مطلب ارسالی شما را مطالعه کنند، آن را تا حد امکان کوتاه ارسال نمایید!) ، به ابعاد مختلف آن پرداخت. شاید این شبکه ها بستر مناسبی برای اطلاع رسانی باشند، اما واقعا کارکرد مفیدی در این زمینه نداشته و ندارند (بر اساس تجربه ای که از آنالیز و بررسی پست های ارسال شده در حداقل 3 گروه تشکیل شده با این هدف به دست آمده است). طبیعت این سیستم ها این است که عملا موضوعات را بیشتر در فضایی تفریحی و به اصطلاح "فان" بیان می کنند. از سوی دگر شاید به تدریج دچار روزمرگی در این موضوع شویم که قبلا در یادداشتی [اینجا] به آن اشاره شده است. بعضی مواقع احساس می کنیم که واقعا گوش هایمان از شنیدن این گونه اخبار ناامیدکننده و شعارهای توخالی خسته شده است. واقعا تا کی قرار است فقط اطلاع رسانی شود، اما کوچکترین اقدامی در عمل صورت نگیرد.   

2- بعضا در این گروهها راه حل هایی هم پیشنهاد می شود که اگر نگویم ماورایی ولی بسیار خوش خیالانه می باشند. موارد مطرح شده به خوبی نشان دهنده دغدغه ودلسوزی نگارندگان آنها می باشد که خود نشانه مثبتی از بالارفتن درک مردم از بحران آب می تواند باشد.

3- متاسفانه باید به این نکته اشاره شود که "حل بحران آب ایران با هیاهویی که این روزها به راه افتاده قابل حل نیست!". هر چند امروز تقریبا همه جا سخن از بحران آب هست (که نمونه آن همین شبکه های اجتماعی می باشند) ولی متاسفانه فقط در حد همین حرفها باقی مانده اند. گویا با این حرفها قرار است مشکل آب به خودی خود حل گردد... نه حرکتی و نه اقدامی... البته نه فقط از جانب مسوولان که حتی از جانب ما (مردم) هم حرکت قابل توجهی در این خصوص دیده نمی شود.

4- یکی از مواردی که امروز به عنوان یک راه حل اساسی برای مقابله با بحران آب در این گروهها مطرح می گردد، اصلاح سیستم های آبیاری و استفاده از سیستم هایی از قبیل سیستم آبیاری قطره ای و امثالهم می باشد که واقعا اگر بتوان به آن جامه عمل پوشاند، قدم بسیار مهمی در راستای بهبود کشاورزی منطقه خواهد بود. علیرغم تکرار زیاد این موضوع، باید ذکر شود که در واقع مشکل اساسی بحران آب در ایران این نیست که " از چه تکنولوژی برای آبیاری استفاده شود؟!". نه اینکه در این زمینه مشکلی وجود ندارد که نگارنده معتقد است در این بخش با مشکلات اساسی مواجه هستیم. منظور این سخن این است که مشکل بزرگتری داریم و آن عبارت است از به هم ریختگی، نابسامانی و تکیه بر سیستم سعی و خطا در ساختار مدیریت منابع آب ( و نیز محیط زیست) و به طور عمده در بحث حکمرانی آب(که البته مفهوم وسیعی است و توضیح مفصلی را می طلبد). امروزه بحران آب تقریبا به تمام مسائل موجود از قیبل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، قومی، مذهبی و ... گره خورده است و تا تلاشی درخور توجه و والا در راستای اصلاح این سیستم های مدیریت و تصمیم گیری انجام نگیرد، شاید تلاش های دیگر هم چندان مفید نباشند. اصلاح سیستم های آبیاری شاید راندمان سیستم های آبیاری را افزایش دهد اما راه کار قابل اطمینانی برای رفع بحران آب در ایران نخواهد بود.

5- اگر کمی منصف باشیم نمی توان تلاش ها و فعالیت های انجام شده در سالهای اخیر در کشور، در راستای حل بحران آب را نادیده گرفت. فراموش نکنیم که موضوع بحران آب با توجه به وابستگی آن به موضوعات دیگر که به آن اشاره شد، بسیار پیچیده و زمان بر می باشد. شاید آماده کردن طرحهایی برای حل این بحران بر روی کاغذ آسان باشد، اما در عمل واقعا مشکل خواهد بود و به صرف قیل و قال قابل انجام نخواهد بود. برنامه ای دقیق و صد البته همت بلندی از جانب تمام ذی مدخلان (آنان که به نوعی درگیر این موضوع هستند، از مردم گرفته تا کشاورزان و مسوولان و ...) می طلبد.

6- شاید بی مناسبت نباشد که در اینجا به حدیثی از حضرت علی(ع) که ایشان در خصوص بهشت و جهنم فرمودند، اشاره ای کنیم. حضرت علی(ع) می فرمایند: "من تعجب می کنم از بهشتی که همه خواهان آن هستند ولی طالب آن خواب است و جهنمی که همه از آن می ترسند ولی کسانی که از آن می ترسند، غافلند". با توجه به شرایط منابع آب و محیط زیست در خراسان جنوبی و البته متاسفانه در کل ایران، این فرمایش شاید توصیف خوبی از شرایط فعلی ما باشد. تقریبا همه ما مشکل را می بینیم(البته هر چند بعضی مواقع دراین زمینه هم مشکل داریم!). می دانیم مشکلی هست و حسابی هم بازار هشدار داغ است. اما آیا برای حل آن در تکاپوی یافتن راهی و یا اقدامی هستیم؟ به نظر می رسد که خوابیم و یا خود را به خواب زده ایم. کی و چگونه قرار است از این خواب بیدار شویم؟! ما را چه شده است که علیرغم تمام هشدارها، تغییر محسوسی در رفتار ما ایجاد نشده است؟! کاش موضوع بحران آب و محیط زیستمان به اندازه خیلی از چیزهای بی ارزشی که این روزها خود را درگیر آن کرده ایم برایمان "در عمل" ارزش داشت!

متاسفانه استان خراسان جنوبی علیرغم این که بیش از 17 سال است که درگیری خشکسالی است و این بحران عواقب جبران ناپذیری بر پیکره این منطقه و مردمان شریفش وارد آورده، اما گویا در تخصیص بودجه هایی که با این هدف اختصاص داده شده اند، از قافله عقب مانده است. از یک سو محققان و مسوولان کشور، "توسعه شتاب زده و بی برنامه" را یکی از عوامل اصلی ایجاد بحران آب در ایران می دانند. از سوی دیگر وقتی شرایط استان خراسان جنوبی بررسی می شود، مشاهده می گردد که حداقل در طول 10 سال اخیر توسعه قابل توجهی در این منطقه رخ نداده است که بتوان این بحران را به آن نسبت داد. این سخن به معنی تایید توسعه بی برنامه در کشور که شاید بهتر باشد آن را "توسعه بی بندوبار" بنامیم، نیست. به نظر می رسد سهم استان خراسان جنوبی، فقط بحران آب بدون توسعه قابل قبولی در این سالها بوده است. گویا قصه استان ما همان قصه "از این جا مانده و از آنجا رانده" می باشد...

نگارنده امیدوار است که هم ما مردم و هم تصمیم گیران منابع آب استان، با نگاهی متفاوت از گذشته و صد البته با تامل و تفکر بیشتر، به درک درستی از بایدها و نبایدهای شرایطی که در آن بسر می بریم، برسیم. شاید امروز، بیش از هر زمان دیگری به این تغییر نیازمندیم... شاید فردا کمی دیر باشد...

‫#‏خشکسالی‬
‫#‏بیرجند‬ 
‫#‏خراسان_جنوبی‬
‫#‏منابع_آب‬

علی عباسی

بیستم مردادماه1394

دلفت- هلند