روزمرگی و بازی با ارقام: آفتی که بلای جان مدیریت ما شده است!

این مطلب در پایگاه خبری-تحلیلی مهرمشرق در تارخ 12 شهریورماه 1394 [اینجا] و نیز روزنامه آوای خراسان جنوبی در تاریخ 14 شهریورماه 1394 [اینجا] منتشر شده است.

تقریبا در شرایط کنونی امروز کشور و نیز استان خراسان جنوبی، همه روی این موضوع اتفاق نظر دارند، آنچه ما را در موضوع آب و محیط زیست به این حال و روز کشانده نه تحریم ها بوده و نه تغییر اقلیم، نه توطئه خارجی و نه ایادی استکبار، بلکه به طور خلاصه سوء مدیریتها و مدیریت تفننی و نه علمی و نیز مدیریت بی بهره از تحلیل حقایق و فاقد دید کلان توسعه بوده و می باشد (و البته امیدوارم دیگر نباشد). آنچه بر سر ما آمده همان است که خودمان و به دست خود و در حالت خوش بینانه از روی ناآگاهی بر سرمان آوردیم که:

" آتش به دو دست خویش در خرمن خویش      من خود زده ام که را کنم دشمن خویش"

هر چند قبول نداریم که خودمان به تمام داشته هایمان آتش زده ایم و همچنان هم مصر بر همان دیدگاههای گذشته خود هستیم، اما چه بخواهیم و چه نخواهیم شرایط به گونه ای رقم خورده است که حل آنها نیازمند حرکتی سنجیده و به دور از تمام خودخواهی ها و صد البته همراه با دلسوزی برنامه ریزی شده می باشد.

به سبک و سیاق مدیران اجازه دهید با چند عدد و رقم شروع کنم:

1-خراسان جنوبی با ۱۵۱ هزار کیلومتر مربع سومین استان پهناور کشور و دارای جمعیتی حدود ۸۰۰ هزار نفراست.

2- در اوایل انقلاب 3 هزار و  55 آبادی دارای جمعیت در استان وجود داشته است و در حال حاضر این تعداد به یک هزار و 700 روستا کاهش یافته است (حدود 45 درصد کاهش).

3-طبق آمارگیری سال ۹۰ (آخرین آمار موجود)، ارزش افزوده استان ۲۴هزارو۹۳میلیارد ریال معادل۵۱ صدم درصد ارزش افزوده کشور است که این رقم، پایین‌ترین میزان ارزش افزوده در میان استان‌‌های کشور (رتبه 31) است. با فرض تساوی سهم تمام استانها، سهم هر استان باید ۳٫۳ درصد باشد که سهم خراسان جنوبی هنوز خیلی کمتر از یک درصد است[اینجا].

4- در شاخص ارزش افزوده فعالیت‌های صنعتی کارگاه‌های با ۱۰ نفر کارگر به بالا، سهم خراسان جنوبی ۲۷صدم درصد است یعنی کمتر از نیم درصد سهم کشور و در جایگاه ۲۹ قرار داریم[اینجا].

5- نامناسب و نامطلوب بودن وضعیت اشتغال و رفاه و فضای کسب و کار که باعث شده بیش از ۲۵درصد مردم استان تحت‌حمایت سازمان‌های حمایتی قرار گیرند[اینجا].

6- طبق آمار ارائه شده از سوی بانک مرکزی، کمترین تسهیلات پرداختی از سوی شبکه بانکی کشور بعد از کهگیلویه و بویراحمد مربوط به خراسان جنوبی است (رتبه ۳۰  در این زمینه) [اینجا].

7-در زمینه جذب سپرده‌ها خراسان جنوبی رتبه ۲۹ را در کشور به خود اختصاص داده است. [اینجا].

8- خراسان جنوبی دومین استان بحرانی کشور در تأمین آب شرب است. خراسان جنوبی در پی خشکسالی های 17 ساله، با 118 میلی متر کمترین میزان بارندگی در کشور را دارد( حدود 40 تا 45 درصد متوسط بارندگی کشور و یک ششم بارندگی کل جهان) و از این رو با کمترین میزان آب تجدید شونده مواجه است.

9-      شبکه آب شرب بیرجند حدود 28 درصد(هر چند به نظر باید بیش از 30 تا 32 درصد باشد) هدر رفت (معادل مصرف آب شرب شهرستان قاین) دارد که نسبت به 5 سال گذشته، 5 درصد افزایش پیدا کرده است. خوشبختانه در این زمینه خیلی از بقیه مناطق ایران عقب نیستیم!

10- تامین آب شرب روستاییان در بیش از 470 روستای استان از طریق تانکر آبرسانی تامین می شود.

11- بنابر آمار کارشناسان هم‌اکنون ۱۰۰ درصد وسعت استان درگیر با خشکسالی شده که حدود ۴۹ درصد آن درگیر خشکسالی شدید، سه درصد تحت تأثیر خشکسالی بسیار شدید و ۳۷ درصد دچار خشکسالی متوسط هستند[اینجا].

12-در بخش کشاورزی، درحوزه زنان 67.5 ( شصت و هفت و نیم) درصد بی‌سواد مطلق و یا دارای تحصیلات ابتدایی هستند در صورتی که در بخش‌های دیگر این عدد حدود 16 درصد است[اینجا].

13- به گفته مدیر عامل آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی، اعتبارات امسال بخش آب و فاضلاب روستایی (همانند دیگر ادارات استان! ) کاهش داشته است[اینجا].

14- با وجود خشکسالی‌های حداقل 17 ساله و کاهش منابع آبی 2 هزار رشته قنات در این سال‌ها در خراسان جنوبی خشک شده اند.

15- ۸۵ درصد ظرفیت سدهای استان خراسان جنوبی به دلیل خشکسالی خالی است.

16- و ....

و اگر به همین ترتیب ادامه دهیم، لیست بلندی از مسائل و مشکلات استان تهیه خواهد شد. این نکته نیز مدنظر قرار گیرد که اینها ارقام و مواردی هستند که نه مشکل امنیتی داشته و نه مخالف با منافع ملی بوده که توسط مدیران استان ارائه شده اند. بسیاری زمینه های دیگر هم هستند که گویا این قدر گره های محکم به جانشان افتاده است که فعلا بهتر است بایگانی باشند (شاید نمونه آن تصفیه خانه آب بیرجند باشد که بهتر است تا اطلاع ثانوی آن را جعبه سیاه بدانیم که البته امیدواریم بعدها قادر به رمزگشایی آن باشیم!).

مشکلات استان خراسان جنوبی متاسفانه کم نیستند، که تعداد کمی از آنها(مشت نمونه خروار) در بالا بیان شدند. لازم نیست خیلی در عمق مطلب فرو روی تا متوجه مشکلات این استان شوی. مشکلاتی که به خوبی خود را به تو نشان می دهند تا بدانی چه خبر است در استانی که به ادعای مسوولانش " بالاترین سرانه نخبه کشور را دارد" [اینجا] و بعد هم برایت طوماری از ارقام را بیان می کنند که این استان چنین است و چنان است و چه بوده و چه داشته و قس علی هذا. مطمئنا این مطالب باعث می شود تا هر انسانی که حداقل مدت کوتاهی در این سرزمین بی آب اما سرشار از زندگی، زیسته باشد، با تمام مشکلات و دردسرهایش احساس خوشایند و مباهاتی به او دست دهد.

اما سوال اصلی این است که تا کی قرار است به این سخنان و ارقام دلمان خوش باشد؟ اگر زمانی نه چندان دور ارقام در جهت منافع و نشان دادن عالی بودن شرایط در حوزه کاری مدیران بود، الان که حتی آمار هم به واقعیت خود پی برده اند و خود خجل شده اند، پس چرا هیچ اتفاقی در هیچ زمینه ای نمی افتد؟ آیا واقعا مسوولان و تصمیم سازان هنوز خطر (با تمرکز بر روی بحث بحران آب و محیط زیست) را احساس نکرده اند؟ شاید نه! ساده انگارانه فرض می کنیم که تصمیم گیران حوزه آب و منابع طبیعی و محیط زیست استان هنوز به عمق فاجعه پی نبرده اند. همه قبول داریم شرایط به گونه ای پیش رفته است که مدیری موفق (به معنی واقعی) خواهد بود(حداقل در حوزه استان) که عنوان مدیر را صرفا یدک نکشد و تا حد زیادی از زندگی خود دست کشیده و خود را فدای استان کند. مگر انتظار زیادی است!؟ مگر مدیریت آن هم در شرایط کنونی فقط نشستن پشت میز و برگزاری کنفرانس های خبری و دادن آمارهای شیرین و دل خوش کننده است!؟ چرا تصور می کنیم مدیریت یعنی اینکه همه چیز را به نفع خودمان و برای خوش آیند اطرافیان و صد البته آنان که برای حفظ صندلی به آنان نیاز داریم مصادره و تعبیر کنیم!؟ هرچند این موضوع که متاسفانه درصد قابل توجهی از مدیریت های استان در اختیار مدیران غیربومی بوده و می باشد، به پیچیده شدن این بحران دامن زده و می زند. در شرایطی که حتی مدیران بومی هم حاضر به از خودگذشتگی در مسیر مدیریت خود در استان نمی شوند، توقع این امر از مدیران غیر بومی بیهوده و شاید خنده دار باشد!. تا کی قرار است تصمیمات کلان استان با گوشه چشمی به حفظ محبوبیت برای حفظ کرسی های قدرت باشد؟! کسی از آن کشاورز و یا دامدار و یا شهروند عادی انتظار ندارد که مسائل استان را بتواند در افقی فراتر از چند ماه تحلیل کند اما در مورد تصمیم گیران این حوزه ها شرایط فرق می کند.

مسائل و اخبار استان را اگر رصد کنید به خوبی متوجه سیستم مدیریت استان خواهید شد. کار سختی هم نیست. در مجموع سه یا چهار خبرگزاری و یا پایگاه خبری- تحلیلی ( با تراز قابل قبول) را در سطح استان خواهید یافت که در مدت کوتاهی می توان تمام اخبار استان را یک بررسی مقدماتی نمود. خلاصه آنها هم این است که فلان مدیر این ارقام را بیان کرد و مدیر دیگر این ارقام را. تقریبا برایمان جا افتاده است که اگر مدیری در صحبت هایش عدد و رقم ارائه ندهد مدیر خوبی نیست و احتمالا سوار سیستم مدیریتش نشده است! به هیچ عنوان منکر نقش و اهمیت ارقام به عنوان یک ابزار بسیار مناسب در سنجش و ارزیابی شرایط نیستیم، اما سخن این است که کی و چگونه قرار است از دام این ارقام رهایی یافته و یک قدم به جلو حرکت کنیم!؟ چگونه و چه زمانی قرار است این ارقام در تصمیم هایی که گرفته می شوند، به صورت ملموس و قابل درک وارد شوند!؟ تا کی قرار است تمام امیدمان به بودجه هایی باشد که از تهران به بیرجند اختصاص یابد؟! تا کی قرار است فقط مجری طرح هایی باشیم که از تهران برایمان دیکته شده؟! تا کی قرار است مهجور و سر به زیر با کمال میل هر آنچه را برایمان تصمیم گرفتند انجام دهیم؟! در برداشت منظور نوشتار به بیراهه نرویم که منظور به هیچ وجه سیاسی یا بحث های حاشیه ای دیگر نیست که البته برعکس موضوع مورد بحث این تیپ سخنان خریدار زیادی هم دارد. کی قرار است از پتانسیل بالایی که به ادعای مدیران در استان خراسان جنوبی به عنوان نخبه خیزترین استان در کشور وجود دارد استفاده کنیم!؟

و نکته آخر: از انصاف به دور است اگر همه مدیران استان را به یک چشم و یک دید، نگاه و قضاوت کنیم. هستند مدیران شایسته ای در سطح استان که به درستی برازنده نام ارزشمند "مدیر" هستند که باید قدردانشان بود.  شاید بتوان مثل همیشه گناه کم کاری مدیران را به گردن سیستم اداری حاکم انداخت، اما یادمان باشد سیستم حاکم بر کشور را هم خود ما رقم زده و می زنیم. پس بیایید حداقل برای توجیه کم کاریهایمان و یا ندانم کاریهایمان به دنبال دلیل دیگری باشیم که این دلیل ها دیگر نخ نما شده اند. 

11 شهریورماه 1394